In de ouderenzorg zie je met name bij mensen met dementie nogal eens ‘onbegrepen gedrag’. Gedrag dat wordt beschreven in termen van: ‘Meneer is onrustig’ of ‘Mevrouw reageert agressief als de verpleging haar wil wassen’. Maar het is vaak niet duidelijk waar dat gedrag vandaan komt. Het is de kunst erachter te komen waarom een cliënt onbegrepen gedrag vertoont. Want als de oorzaak boven water komt, kan ook de uitlokkende prikkel die onbegrepen gedrag veroorzaakt, vervangen worden door een positieve prikkel.
Rob Winkens (hbo-v-gg)
Rob Winkens werkt bij Cicero Zorggroep. Op zijn 15e begon hij al in de zorg en na de opleiding tot ziekenverzorgende volgde hij de inservice A-opleiding. Hij heeft in alle zorgvelden ervaring opgedaan. Uiteindelijk keert Rob terug naar de verpleeghuiszorg en rondt in 2014 zijn hbo-v met uitstroom geriatrie/gerontologie (hbo-v-gg) af. Rob krijgt van zijn werkgever de ruimte om dat wat hij in theorie heeft geleerd toe te passen in de praktijk. En met succes!
Vaak onbegrepen gedrag bij mensen met dementie
Rob Winkens: “De zorg wordt steeds complexer. Op de afdeling waar mensen met dementie wonen, zien we geregeld agressie, delier, apathie en angst. Mensen in de zorg zijn geneigd om heel erg vanuit intuïtie te handelen. Daar is ook niets mis mee, maar juist methodisch kijken en handelen naar onbegrepen gedrag kan ons verder brengen. Ik zal een voorbeeld geven. Op een afdeling was een man die veel en luid zong. Zo luid, dat het storend was voor medebewoners, die aangaven dit niet fijn te vinden. Na observatie zag je dat deze man niet zong om het zingen, maar vanuit een bepaalde onrust. De één gaat bijvoorbeeld druk heen en weer lopen en deze man ging hard zingen vanuit zijn innerlijke onrust. Je moet dan niet het zingen proberen af te leren, maar je moet kijken of je de onrust bij hem kunt verminderen.”
Trauma
“We doken in zijn geschiedenis en kwamen erachter dat deze man als kind een trauma had opgelopen toen eerst zijn ouderlijk huis afbrandde en later, tijdens een wandeling in het bos, was overvallen. Maar we ontdekten ook dat deze man vroeger veel met honden had gewerkt. Toen ik op zijn kamer kwam, zag ik echter geen enkele foto van zijn honden. Met deze informatie in het achterhoofd vroegen we de familie of ze wat foto’s van zijn honden mee konden brengen en of ze wellicht een luie stoel hadden. De stoel zetten we in een hoekje in de huiskamer en daar hingen we de foto’s op. Verder zetten we een tv erbij om Lassie-films te kunnen draaien. Als de man in het vervolg man luid ging zingen, namen we hem mee naar dit hoekje en praatten met hem over de foto’s en keken naar de Lassie-film. De eerste keer leverde dat nog geen resultaat op; mensen met dementie hebben tijd nodig om bepaalde zaken in hun systeem te krijgen. Na verloop van tijd zagen we meneer rustig in zijn stoel zitten en bleef hij steeds langer zitten. Hij genoot! Meneer gaf op een gegeven moment zelf aan dat hij naar zijn hoekje wilde. Het luide zingen werd steeds minder en meneer vond meer innerlijke rust.”
Verrijking van je werk
Het blijkt een verrijking te zijn voor verzorgenden en verpleegkundigen om op deze manier zorg te verlenen. Als je onbegrepen gedrag kunt analyseren en daardoor het welbevinden van de cliënt kunt verbeteren, is dat een meerwaarde in je werk. In de zorg proberen we in het algemeen te veel de cliënt in te passen in het systeem. Rob Winkens: “Daar zijn we bij Cicero heel alert op geworden. Als een cliënt vroeger altijd heel erg op zichzelf was, moeten we in een verpleeghuis niet verwachten dat hij meedoet in een volle huiskamer en met allerlei activiteiten. In dat kader is de intake heel belangrijk. Dan gaat het niet om een stapel formulieren, maar we willen het verhaal achter de cliënt horen.”
Je hebt niet veel nodig om dit soort wondertjes te creëren
Rob geeft nog een voorbeeld: “Er is een cliënt die iedere ochtend erg onrustig wordt als hij verzorgd moet worden. Hij slaat om zich heen en het wassen gaat erg moeizaam. Zijn vrouw geeft aan dat ze dit gedrag niet kent van haar man. Hij stond vroeger juist altijd voor iedereen klaar. Iedereen kende hem als dirigent en hij hield enorm van mandolinemuziek. We zagen dat meneer de verzorging als bedreigend ervoer: hij zag er iedere dag tegenop. We zijn in de ochtend mandolinemuziek gaan opzetten, zodat meneer lekker rustig wakker kon worden. Het wonder gebeurde: na enkele dagen lag meneer ontspannen te dirigeren in bed. Hij voelde zich fijn en liet daardoor de verzorging ook veel makkelijker toe. Om dit te kunnen bewerkstelligen moet je wel weten dat meneer vroeger dirigent is geweest en van deze muziek houdt. Dan kun je dit soort positieve prikkels inzetten. Je hebt niet veel nodig om dit soort wondertjes te creëren.”
Onbegrepen gedrag, ook in de thuissituatie
Onbegrepen gedrag komt niet alleen voor in verpleeghuizen, maar ook in de thuissituatie. Mensen blijven steeds langer thuis wonen. Rob wordt steeds vaker gevraagd om ook in thuissituaties mee te kijken, als daar de situatie uit de hand dreigt te lopen. Rob vertelt: “In de thuissituatie woont een mevrouw met dementie. Haar man geeft te kennen dat zijn vrouw zeer moeizaam naar bed wil. Ze liggen vaak pas om 04.00 uur in bed. De man is ten einde raad en bijna zover dat zijn vrouw opgenomen zou moeten worden. Bij navraag bleek dat meneer ’s avonds graag het slaapkamerraam openzette, maar de kou en tocht deden mevrouw denken aan vroeger toen ze als jong meisje aan TBC leed. Ze lag toen in een sanatorium, waar ze behandeld werd met koudetherapie. Daar had ze geen goede herinneringen aan.”
Actualiteitenprogramma’s
“En er was nog iets: meneer keek ‘s avonds voor het naar bed gaan naar actualiteitenprogramma’s. Mevrouw kreeg daar vlagen van mee en dat nieuws kwam hard bij haar binnen. Toen meneer zich daarvan bewust was, zette hij in de avond een programma op met mooie beelden en muziek van vroeger. Mevrouw ontspande zich hierdoor. Het mooie was dat er ook weer meer contact tussen meneer en mevrouw ontstond. Er was af en toe weer oogcontact. En contact is zo belangrijk. Dat geeft ook een gevoel van vertrouwen. Door in deze casus in het verleden van mevrouw te duiken en door negatieve prikkels (slaapkamerraam open/actualiteitenprogramma’s op tv) om te buigen naar positieve prikkels, ontstond hier een situatie waardoor meneer de vraag voor opname van zijn vrouw in kon trekken.”
Rob vindt het bovendien belangrijk dat mensen die aan de bel trekken voor hulp geen maanden moeten wachten: “Mantelzorgers trekken vaak al laat aan de bel. Als je hen dan nog weken of maanden laat wachten, kan dat te laat zijn. Wij proberen binnen een week met een plan te komen.”
Winst in tijd én winst in kwaliteit van zorg verlenen
Op deze manier naar onbegrepen gedrag kijken, vraagt eerst een investering in tijd, maar dat verdient zich later dubbel en dwars terug. Als je de uitlokkende prikkel waar onbegrepen gedrag uit voortkomt weet om te buigen naar een positieve prikkel en daarmee het welbevinden van de cliënt kunt verbeteren, is dat naast een winst in tijd ook een hele grote winst in de kwaliteit van zorg verlenen.
Gouden Oor Award
Cicero Zorggroep kreeg afgelopen jaar de Gouden Oor Award uitgereikt. Rob: “Je krijgt deze award als je goed luistert naar je klant. Dat proberen we echt te doen. Zo’n award krijgen, voelt als een heel groot compliment.”
