Stress en spanning gaan vaak hand in hand in de zorg. Dit is een van de redenen dat er voor cliënten muziek wordt gebruikt in onder meer ziekenhuizen, verzorgingstehuizen en de thuiszorg. Maar wist je dat muziek ook een positieve invloed kan hebben op jou als verpleegkundige? Onderzoekers en zorgverleners vertellen erover.
Muziek wordt steeds vaker ingezet in de zorg. Het kan er namelijk voor zorgen dat cliënten zich over het algemeen fijner voelen. Hun cortisolwaarden en hartslag verlaagt, wat helpt om stress te verminderen. Cortisol wordt ook wel het stresshormoon genoemd, in periode van stress wordt het meer afgegeven in je lichaam.
Niet alleen cliënten hebben te maken met stress, ook zorgmedewerkers hebben er last van. Een op de zes zorgmedewerkers is emotioneel uitgeput door het werk. En een op de vijf zorgverleners is ook nog eens lichamelijk uitgeput. De werkdruk is te hoog en zorgmedewerkers hebben het zwaar. Ook hier kan muziek een rol spelen. Want als medewerkers regelmatig in aanraking komen met muziek, kan dat stress verlagen.
Kies muziek waar je blij van wordt
Bij de inzet van muziek tegen stress is het belangrijk om te weten dat er twee verschillende vormen van stress zijn: acute en langdurige. De eerste komt vooral voor in situaties waarbij je iets spannends moet doen. Het zorgt ervoor dat je op scherp staat en goed functioneert in noodsituaties. Je bloeddruk en hartslag stijgt, maar naderhand komt je lichaam weer tot rust. Langdurige of chronische stress werkt door op de lange termijn en ontstaat onder andere door een hoge werkdruk. Je ervaart een constante spanning, voelt je vermoeid en kan je moeilijker concentreren.
Krisna Adiasto, psycholoog en gedragswetenschapper aan Radboud Universiteit, onderzocht hoe muziek verlichting kan bieden bij acute stress. Bij het luisteren naar fijne muziek komt er dopamine en endorfine vrij. Dit zorgt voor een vrolijk en opgewekt gevoelt, terwijl je stressniveau afneemt en je tot rust komt. Het is dan ook niet voor niks dat de stofjes gelukshormonen worden genoemd.
Krisna vertelt: “Uit ons onderzoek bleek dat er geen specifiek genre is dat je op kan zetten om je beter te voelen. Het is vooral belangrijk om muziek te luisteren waar jij vrolijker of meer ontspannen van wordt. Het luisteren van bijvoorbeeld alleen maar klassieke muziek is niet het antwoord. Sommige mensen luisteren liever naar hardstyle of soundtracks van films.”
Specifiek voor zorgmedewerkers kan het ook heel behulpzaam zijn om muziek te luisteren voordat je begint met werken. “Want als je dit voorafgaand aan een stressvolle situatie doet, zie je dat de uiteindelijke stressreacties van mensen lager zijn dan wanneer ze niks luisterden vooraf. Ook helpt het om achteraf naar muziek te luisteren. Als je je gestresst of gefrustreerd voelt na een behandelmoment, kan muziek ervoor zorgen dat deze gevoelens sneller afnemen.”
Let op het tempo van de muziek
Wil je het meeste uit je ontspanmomentje halen, dan kan je wel het beste kiezen voor muziek met een specifiek tempo. Dat ziet ook Martina de Witte, postdoctoraal onderzoeker aan de universiteit van Melbourne op het gebied van muziekinterventies voor stressvermindering. “Als je gespannen of gestrest bent op je werk, heb je meestal ook een te hoge hartslag. Hierdoor kan je je opgejaagd voelen, heb je misschien minder plezier en ben je sneller moe,” vertelt ze.
Maar gelukkig is daar iets aan te doen, vervolgt Martina: “Liedjes met een tempo van 60 tot 80 BPM (beats per minute), komen overheen met onze hartslag in een ontspannen toestand. Je hartslag kan uiteindelijk gaan synchroniseren met de beat van de muziek, waardoor hij dus verlaagt. Dit werkt niet meteen en het werkt ook niet bij iedereen, maar we zien wel dat dit regelmatig bijdraagt aan het verlagen van stress.”
Muziek kan daarnaast ook lichamelijke stress voorkomen. Want niet alleen je hartslag kan worden aangepast door de beat, ook je ademhaling reageert daarop. “Door met je ademhaling terug te gaan naar de basis, heb je meer kans dat je de ontspanning langer kan vasthouden en daardoor stress voorkomt. Wanneer je dit een paar keer per week of dagelijks doet, kan je jezelf erin trainen. Hierdoor wordt het ook makkelijker om zonder muziek rustiger te ademen.”
Muziek als afleiding voor cliënten
Naast dat muziek stressverlagend werkt, kan het ook een fijne afleiding zijn. Niet alleen voor zorgverleners zelf, maar dus ook voor cliënten en bewoners. Martina legt uit: “Als een cliënt niet graag op de afdeling komt of vaak bang is, kan muziek deze gevoelens soms wegnemen. Ook de omgevingsgeluiden, zoals belletjes of alarmgeluidjes in ziekenhuizen, worden dan overstemd.”
Annemarie Remmen werkt als verzorgende in een verpleeghuis met mensen met dementie. Ze zingt al heel haar leven en gebruikt deze passie nu ook in haar werk. Ze heeft een opleiding gevolgd bij Zingen in de Zorg, waardoor ze nu ‘Zorg-zangeres’ is. Muziek is erg belangrijk in het werk van Annemarie en ook zij merkt dat het voor afleiding kan zorgen. Dit maakt haar werk leuker en makkelijker, maar de bewoner voelt zich ook fijner.
Ze vertelt: “Zo was er een mevrouw die veel moeite had met het slikken van haar medicatie. In het begin deed ik gekke dansjes om haar af te leiden, maar later probeerde ik het met zingen. Ze was zo aan het luisteren, dat ze werd afgeleid en ineens alles met gemak doorslikte.” Annemarie is niet de enige zorgverlener die muziek inzet bij haar cliënten.
Esther van den Eventuin werkt in de wijkzorg, en ziet ook daar de voordelen. Zij wordt ook wel de ‘muziekzuster’ genoemd. “Muziek maakt de cliënt vaak wat losser, ook als het op de achtergrond aanstaat,” legt ze uit. “Zeker in de gevallen waarbij het wat lastiger is om zorg te verlenen, kan muziek er toch voor zorgen dat er wat spanning verdwijnt en we allebei blijer worden. Ik merk dat er een muurtje omlaaggaat, cliënten beginnen mee te zingen en samen halen we herinneringen naar boven.”
Zo regel je muzikale ontspanning voor het hele team
Volgens de deskundigen hoeft het niet heel moeilijk te zijn om muziek structureel toe te passen op de werkvloer. “Als je muziek actief in wil zetten op de afdeling, kan je dit altijd het beste doen met een muziektherapeut. Je kan dan een playlist maken met de juiste muziek, zodat je dit samen kan luisteren met bewoners of binnen het team”, vertelt Martina. “Als leidinggevende kan je medewerkers hier dan een paar keer per week naar laten luisteren, met hun voeten op de grond, schouders naar beneden en lettend op de ademhaling.”
Maar ook als je liever op eigen houtje muziek wil inzetten, kan dat. Krisna: “Je kan samen luisteren tijdens het werken, maar ook als je naar huis fietst, in de trein zit of autorijdt.” En zelfs als je niet zo van muziek houdt, zijn er nog mogelijkheden. “Wij hebben in ons onderzoek ook gekeken naar de effecten van natuurgeluiden, zoals watervallen, vogels of regen. Voor sommige mensen werken deze geluiden zelfs beter dan muziek.”
