Autisme lijkt vaak nog een ondergeschoven kindje binnen de psychiatrie, met regelmatig toch nog een stereotyperend beeld. Met name vanuit de buitenwereld. In samenwerking met psycholoog Steven Weerkamp, werkzaam bij een poliklinische setting voor mensen met autisme, zetten we de belangrijkste informatie op een rij.
Een aantal onjuiste ideeën over autisme zijn bijvoorbeeld dat het mensen zijn met fors afwijkend gedrag, er geen behoefte aan contact is of dat het om mensen gaat die geen gevoel lijken te hebben. Maar hoe is het dan wel?
Informatieverwerkingsstoornis
Mensen met autisme ervaren problemen in de informatieverwerking. Er ontbreekt een filter, waardoor alle prikkels om je heen als even belangrijk binnen komen. Alles moet dus ook verwerkt worden. Bijvoorbeeld: de auto die langsrijdt is net zo belangrijk als het gesprek dat je voert. Het verwerken van al die prikkels kost enorm veel energie.
Tegenwoordig wordt er gesproken van een Autisme Spectrum Stoornis (ASS). Een aantal jaar geleden was de term autisme een hoofddiagnose, waar o.a. de autistische stoornis, asperger en PDD-NOS onder vielen. Daar waar in het verleden autisme vooral bij kinderen gediagnosticeerd werd, is er sinds de jaren ‘90 meer aandacht voor diagnostisering van autisme bij volwassen en inmiddels ook meer bij vrouwen.
Steven licht toe: “Autisme wordt tegenwoordig gezien als een spectrum. Waar je op dit spectrum staat, is voor iedereen anders. Dit kan betekenen dat een deel van de klachten wel overeen kunnen komen, maar de mate van de last kan voor iedereen anders zijn.”
Psychologische hulp bij ASS
Gelukkig is er begeleiding mogelijk voor ASS. Steven vertelt: “Mijn werkzaamheden als psycholoog zijn onder andere het geven van psycho-educatie, cognitieve gedragstherapie gericht op zelfbeeld of op vastzittende (denk)patronen, traumabehandeling door middel van EMDR-therapie en diagnostisch onderzoek. Als iemand bij ons wordt aangemeld, is er vaak al een vermoeden van autisme of gaat het om mensen met de diagnose autisme die problemen ervaren in hun dagelijks leven. Deze problemen kunnen ontstaan op verschillende vlakken. Relatie en werk bijvoorbeeld, maar ook problemen bij overprikkeling, doseren van activiteiten of omgaan met onbegrip van de omgeving.”
Steven ziet bovendien ook geregeld trauma’s bij mensen met autisme. Die komen vaak voort uit onbegrip. Vanuit de persoon met autisme zelf: onbegrip over waarom de dingen zo lopen als ze lopen. Maar ook onbegrip vanuit de omgeving, wat uiteindelijk voor nare situaties en gedachten kan zorgen.
Symptomen van een Autisme Spectrum Stoornis
Er is een breed scala aan klachten dat een persoon met autisme kan verklaren. Psycholoog Steven zet ze voor ons op een rij:
- Prikkelgevoeligheid: alles komt even hard binnen, is even belangrijk en kan niet gefilterd worden. Dit kan zowel auditief als visueel, oraal, reuk en/of tast. Dit kan resulteren in overprikkeling, maar ook in een sterke voorkeur hebben voor bepaalde prikkels (bijvoorbeeld een voorkeur voor een bepaalde stof op de huid of een smaak).
- Onderprikkeling kan ook voorkomen. Bijvoorbeeld dat lichamelijk signalen niet tijdig gevoeld of verwerkt worden.
- Miscommunicatie: zaken letterlijk opvatten, moeite met het aanvoelen van emoties, non-verbale interactie niet op kunnen pikken.
- Rigiditeit: het zwart-wit denken, bijvoorbeeld een idee hebben en daar moeilijk van af kunnen wijken.
- Meer behoefte aan routine, vanwege voorspelbaarheid en duidelijkheid
- Moeite met veranderingen, dit ligt eigenlijk in het verlengde van bovenstaand punt
- Sociale contacten kosten veel energie. Dit komt omdat iemand met autisme veel meer moet nadenken over de sociale processen.
- Moeite met planning. Dit kan veroorzaakt worden doordat alles als even belangrijk ervaren wordt. Maar ook het bijstellen van een planning kan als lastig ervaren worden.
- Hyperfocus: kenmerkend voor mensen met autisme is dat een taak afgemaakt moet worden. Openstaande taken blijven in het hoofd zitten.
Psycho-educatie en trainingen
Om het diagnostische proces en de aansluitende begeleiding of behandeling voor mensen met autisme zo goed mogelijk te integreren in het dagelijks leven, werkt Steven direct samen met casemanagers, psychiaters, GZ-psychologen, vaktherapeuten en trajectbegeleiders. Hij vertelt: “De psycho-educatie voor mensen met ASS is vooral bedoeld om informatie te geven over wat autisme is en hoe dit er in de praktijk uitziet. Deze educatie kan in groepsverband gegeven worden, maar ook individueel. Elke deelnemer haalt tijdens deze training eruit wat voor hem of haar van toepassing is.”
Bij trainingen wordt voor het grootste deel aandacht besteed aan kennis over jezelf, legt Steven uit. “Tijdens deze trainingen hebben we aandacht voor hoe je om kan gaan met overprikkeling en doseren van de activiteiten, hoe je dit kan toepassen in de praktijk en hoe je de signalen van overprikkeling beter kan herkennen. Een belangrijke item hierin is het kunnen anticiperen op deze signalen en leren bijsturen waar nodig.”
Weg met de vooroordelen
De stereotype ideeën dat mensen met autisme geen behoefte aan contacten hebben of geen gevoelens hebben, blijken absoluut onjuist. Steven: “Wat ik in de praktijk heel veel terugzie is dat mensen met autisme juist hele gevoelige mensen zijn, die heel erg hard hun best doen om aan de gewenste norm van de wereld te voldoen. Hiermee cijferen ze juist hun eigen behoeftes weg, wat overprikkeling en een laag zelfbeeld als gevolg kan hebben.”
Ook ziet Steven dat er juist wel behoefte is aan het hebben van sociale contacten. “Veel mensen die bij ons aangemeld worden, hebben ook gewoon een relatie en kinderen. Het feit dat er geen handleiding is over het aangaan van sociale contacten, maakt het soms alleen wat lastiger. Er zijn geen duidelijke regels.”
