Wondverzorging is een essentiële vaardigheid. Niet alleen voor zorgprofessionals, maar ook voor ‘leken’. Dat vindt verpleegkundige Corine Oxer. Ze schrijft over de belangrijkste stappen voor wondbehandeling, voordat je aankomt in het ziekenhuis.
Als verpleegkundige kom je misschien dagelijks in aanraking met wonden, bijvoorbeeld op een verpleegafdeling of in de thuiszorg. Maar andere verpleegkundigen hebben misschien maar weinig met wondverzorging te maken. Het kan zelfs zijn dat jij dit tijdens je opleiding voor het laatst gedaan hebt.
Wondbehandeling in een pre-hospitale setting draait om snel en effectief handelen, om bloedingen te stoppen, infecties te voorkomen en shock te behandelen. Kennis van basis-EHBO-technieken kan een groot verschil maken in noodsituaties en kan helpen de tijd tot professionele medische hulp te overbruggen.
Door voorbereid te zijn en rustig te blijven, kan je helpen levens te redden en de impact van verwondingen te minimaliseren. We benoemen daarom de basisprincipes.
1. Veiligheid eerst
Voordat je iemand helpt, moet je ervoor zorgen dat de omgeving veilig is. Dit voorkomt dat er meer slachtoffers vallen. Als de situatie gevaarlijk is, bel dan eerst de hulpdiensten en zorg voor je eigen veiligheid. Het kan bijvoorbeeld zijn dat je ’s nachts op de snelweg een ongeluk tegenkomt en stopt. Je bent dan waarschijnlijk met je auto al voorbij het ongeluk gereden, voordat je je auto aan de kant hebt gezet. Je bent misschien geneigd om zo snel mogelijk naar de verongelukte auto te lopen en slachtoffers te helpen, maar als de weg niet is afgezet kan dit erg gevaarlijk zijn. Een volgende auto ziet het ongeluk wellicht te laat en knalt bovenop wrakstukken, slachtoffers én hulpverleners. Vind daarom altijd eerst een veilige manier om bij het slachtoffer te komen.
2. Eerste beoordeling
Wanneer de omgeving veilig is, beoordeel je de toestand van het slachtoffer. Is de persoon bij bewustzijn? Ademt hij of zij normaal? Controleer op tekenen van shock, zoals bleekheid, klamme huid en snelle ademhaling. Deze eerste beoordeling helpt je te bepalen hoe ernstig de situatie is en welke stappen je eerst moet ondernemen. Dit is ook nuttige informatie voor de meldkamer van de ambulance, zodat de juiste hulpverleners ingeschakeld kunnen worden en ze met de juiste prioriteit ingezet worden.
3. Stop het bloeden
Bij ernstige bloedingen is het van vitaal belang om het bloeden zo snel mogelijk te stoppen. Dit kan gedaan worden door:
- Directe druk: Gebruik een schoon doekje, verband of je handen om druk uit te oefenen op de wond. Vermijd grote proppen, zoals bijvoorbeeld een opgerolde handdoek. Een dikke prop stof verdeelt namelijk de druk die je erop uitoefent en kan veel bloed opnemen zonder dat je het in de gaten hebt. Wat je ook gebruikt: het is niet bedoeld om bloed te absorberen, maar om druk op de wond uit te oefenen.
- Omhoog houden: Houd het gewonde lichaamsdeel, indien mogelijk, boven het niveau van het hart om de bloedstroom te verminderen. Dit verlaagt de bloeddruk op de locatie van de wond, waardoor er minder druk nodig is om het bloeden te stoppen.
- Gebruik van een tourniquet: Doe dit alleen in extreme gevallen en als je hierin getraind bent. Een tourniquet stopt de doorbloeding van het hele achtergelegen gebied en kan daarom grote gevolgen hebben. Directe druk om de bloeding te stoppen heeft de voorkeur, maar als dit niet mogelijk is of onvoldoende effect heeft, kan een tourniquet levensreddend zijn. Plaats het tourniquet boven de wond, nooit direct op de wond, en noteer de tijd van plaatsing.
4. Reinig de wond
Zodra het bloeden onder controle is, is het belangrijk om de wond schoon te maken. Zo voorkom je een infectie. Dit heeft uiteraard minder prioriteit dan het stoppen van de bloeding, dus als het niet mogelijk is de wond schoon te maken zonder dat deze hard gaat bloeden, sla deze stap dan over. Is het wel mogelijk? Spoel de wond dan voorzichtig uit met schoon water. Vermijd het gebruik van alcohol of waterstofperoxide, aangezien dit het weefsel kan beschadigen.
5. Dek de wond af
Bedek de wond met een steriel verband of schone doek. Dit helpt om de wond schoon te houden en beschermt tegen verdere besmetting. Het geeft meestal ook wat comfort en is visueel wat minder schokkend voor de patiënt en omstanders. Zorg ervoor dat het verband niet te strak zit, zodat de bloedcirculatie niet wordt belemmerd.
6. Voorkom en behandel shock
Shock kan optreden bij ernstige verwondingen en kan levensbedreigend zijn. We spreken in dit geval van een hypovolemische shock door bloedverlies, en niet over de mentale shock die sommige patiënten doormaken. Laat de persoon liggen met de benen iets omhoog (tenzij er een vermoeden is van rug- of nekletsel), houd hem of haar warm met een deken en kalmeer de persoon zo goed mogelijk. Vermijd het geven van eten of drinken.
7. Professionele hulp
Zorg ervoor dat je zo snel mogelijk professionele medische hulp inschakelt. Bel de hulpdiensten en volg hun instructies op. Bij verwondingen in de openbare ruimte zal naast een ambulance ook vaak de politie ter plaatse komen. Je zal doorverbonden worden met de meldkamer van de ambulancedienst en de meldkamercentralist zal specifieke instructies geven gebaseerd op de situatie die je schetst. Blijf bij het slachtoffer tot er hulp arriveert en geef alle relevante informatie door aan de hulpverleners.
