In de advance care planning of vroegtijdige zorgplanning voeren we gesprekken met cliënten over de laatste levensfase. Wat vinden zij hierin belangrijk? Zoals bij veel gesprekken rondom het overlijden, vinden veel zorgverleners ook dit een beladen gesprek.
Hoe snijd je dit onderwerp aan en wat is een geschikt moment? Wat als iemand het er helemaal niet over wil hebben? In deze blog geeft verpleegkundig specialist Merel de la Combé-Vonk je tips hoe je dit aan kan pakken.
Over leven
Een gesprek over wensen in de laatste levensfase hoeft helemaal niet beladen en formeel te zijn. Het hoeft niet eens alleen maar over de dood te gaan! Het is juist mooi om het over het leven te hebben met de cliënt. Je kan bijvoorbeeld vragen wat iemand belangrijk vindt, waar iemand van geniet en welke wensen iemand nog heeft. Wensen hoeven niet groot te zijn, het kan ook iets kleins zijn, zoals nog eens een frietje eten. Probeer er een positief gesprek van te maken, met als doel om de cliënt wat beter te leren kennen waardoor je nog beter zorg op maat kan verlenen.
Vanuit het positieve gesprek dat je gestart bent, kan je gerust een bruggetje maken richting de laatste weken van iemands leven. In dat gesprek voel je vanzelf wel aan hoe direct je kan zijn. Je kan bijvoorbeeld vragen: “En als straks uw laatste weken zijn aangebroken, wat vindt u dan belangrijk?” Of wat minder direct: “Als u denkt aan de toekomst, waar bent u dan bang voor?”
Onderwerpen die je aan kan snijden zijn: welke zorg vindt de cliënt belangrijk en welke zorg wenst hij juist niet te krijgen, belangrijke waarden om rekening mee te houden, welke wensen heeft iemand nog, hoe staat iemand in het leven, voorkeuren qua complementaire zorg, de gewenste plek van sterven en ga zo maar door. Ook palliatieve sedatie en euthanasie zijn onderwerpen die goed zijn om tijdig te bespreken en uit te leggen.
Een geschikt moment vinden
Er zijn geen regels voor wanneer je een ACP-gesprek voert. In mijn eerdere blog over markeringen in de laatste levensfase beschrijf ik de volgende momenten: bij opname, tijdens een jaarlijkse zorgbespreking en bij (acute) verslechtering. ACP kan je op deze momenten doen, maar het kan natuurlijk veel vaker en het hoeft niet direct een volledig gesprek te zijn. Het is ook oké om dit stukje voor stukje doen.
Je kan bijvoorbeeld prima tijdens de ADL-zorg vragen aan iemand hoe hij in het leven staat en wat hij belangrijke waarden vindt. Dit is al een onderdeel van een ACP-gesprek. Belangrijk is dat je het ergens vastlegt zodat iedereen op de hoogte is. Het zorgplan is een geschikte plek hiervoor. Je kan ook een ACP-gesprek plannen met een cliënt en zijn naasten, waarbij je aangeeft dat je de cliënt graag beter wil leren kennen, waardoor je zorg op maat kan verlenen.
Als iemand het er niet over wil hebben
Het komt ook voor dat mensen het niet willen hebben over de laatste levensfase. Dat kan en dat mag, het hoeft niet. Wij willen graag alles weten zodat we zoveel mogelijk kunnen plannen en er zo goed mogelijk op kunnen anticiperen. Een heel Westerse gedachte. Maar als iemand daar geen behoefte aan heeft, verleen je juist zorg op maat door dit te accepteren.
De vragen die gaan over wensen en waarden kunnen natuurlijk wel gesteld worden, de antwoorden hierop kunnen ook veel inzicht geven. Ik vind het belangrijk om aan te geven dat ze altijd op dit onderwerp bij je terug mogen komen, als ze er op een later moment toch behoefte aan hebben. En gebeurt dat niet? Dan is dat ook oké.
Meer weten over de palliatieve zorg?
Het tweede seizoen van onze podcast De Interventie is van start gegaan met een aflevering rondom de palliatieve zorg. Hierin is Merel zelf te gast, om te vertellen over alles wat er bij deze zorg komt kijken. Hoe pak je die laatste levensfase aan? Wat kan je allemaal nog doen om iemand comfortabel te maken? En hoe kom je als zorgverlener eigenlijk van je angst voor de dood af? Je kan deze aflevering ook beluisteren via Spotify of alle andere podcast apps.
