Verpleegkundigen doen tegenwoordig zeer gespecialiseerd werk, maar de meeste attributen waar ze vanaf 1880 mee werken, zijn toch vaak heel basaal van aard. Een po, een spuit, een waskom of een drinkschuitje. Het is dan ook niet zo gek dat het verpleegkundig erfgoed uit diezelfde eenvoudige objecten bestaat. Natuurlijk, er zijn uitschieters, maar de po’s en spuiten zijn toch in hoge mate vertegenwoordigd. Maar zo’n jaar of 8 geleden kwam daar verandering in.
Zo’n telefoontje
Het begon allemaal met een simpel telefoontje van een mij onbekende wijkverpleegkundige. Of ik maar even heel snel naar een klein plaatsje in Brabant wilde komen. Ik sprong in de auto. Op een afgesproken kruispunt stond de wijkverpleegkundige mij op te wachten. Na een korte kennismaking reden we diep de weilanden in over een modderig landweggetje. Bij een klein boerderijtje aangekomen volgde ik de wijkverpleegkundige, die duidelijk de weg in het huis kende, naar binnen. In het schemer zat een oude, heel oude, dame. Ze zat in een ouderwetse leunstoel met haar benen omhoog, het verband op haar enkel wees op een open been. We maakten kennis en dronken een kopje thee, gezet door de wijkverpleegkundige. Ik was nog in totale onwetendheid wat mij te wachten stond en waarom ik deze reis had moeten maken.
Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid
De oude dame maakte het me snel duidelijk. “Ben jij de auteur van dat artikel over zuster Antje Stieltjes?” Ik moest even nadenken, maar toen wist ik het weer. Ja, zo’n artikel had ik inderdaad een tijdje geleden geschreven. Samen met een 10-tal andere auteurs hadden we in 1998 een bundel geschreven over de 100-jarige herdenking van de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid. Deze tentoonstelling vond plaats in 1898 ter gelegenheid van de troonsbestijging van koningin Wilhelmina. Dat was in 1898 zo’n happening, dat de Nederlandse vrouwenbeweging in Den Haag een tentoonstelling organiseerde. Dit was een groot succes. Tot slot van de tentoonstelling schreef een commissie van deftige dames een wedstrijd uit met als vraag: welke vrouw in Nederland heeft iets gemaakt, geborduurd, bedacht of ontwikkeld? Stuur het ons toe en wie weet win jij die gouden of zilveren medaille met beeltenis van koningin Wilhelmina.
De pop van zuster Stieltjes
Talloze vrouwen gingen aan het knutselen en stuurden hun producten in. Op zoek naar materiaal voor mijn artikel had ik in de archieven gevonden dat ene zuster Antje Stieltjes, wijkverpleegster te Deventer, de zilveren medaille had gewonnen. Dat intrigeerde mij meteen. Wat had die verpleegster dan gedaan voor bijzonders? Met behulp van het Tijdschrift voor Ziekenverpleging uit 1898 en andere bronnen kwam ik erachter dat Antje Stieltjes een nieuw soort verband had uitgevonden, het Werkmansverband. Het stond zelfs afgebeeld in het tijdschrift. Ook bleek dat zuster Stieltjes een popje had gekocht, dat had verbonden met haar Werkmansverband en dat popje had ingestuurd naar de jury van de prijsvraag. In september 1898 kreeg Antje bericht dat ze de felbegeerde medaille had gewonnen.
Toen kreeg ik kippenvel
De oude dame keek me aan en zei: “Wat ben ik blij dat je Antje Stieltjes met dit artikel uit de vergetelheid hebt gehaald, want Antje was mijn stiefmoeder, die mij in 1905 adopteerde. En dankzij jouw artikel weet ik eindelijk wat er in die schoenendoos op zolder zit.” De wijkverpleegkundige ging even weg en kwam terug met een doos, die de oude dame mij overhandigde. Toen ik die doos open deed, kreeg ik kippenvel. Daar lag het popje van zuster Stieltjes uit 1898, teer, klein, maar heel gaaf. Ik heb er minutenlang ademloos naar zitten kijken. Ook de zilveren medaille en enkele foto’s van zuster Stieltjes kwamen ter tafel. Het popje ging weer veilig in de doos en we namen ontroerd afscheid van elkaar.
Topstuk van het verpleegkundig erfgoed
De oude dame was zielsgelukkig dat haar moeder de eer had gekregen die ze verdiende, ik was blij dat ik haar zo blij had kunnen maken met een simpel artikel. Twee weken later kwam de rouwadvertentie. De oude dame was overleden en ze schonk het popje, de medaille en de foto’s aan het Florence Nightingale Instituut. Onze collectie had daarmee een topstuk erbij, misschien wel het belangrijkste object van het hele Nederlandse verpleegkundig erfgoed. Van 4 november tot 4 december 2015 is de pop van zuster Stieltjes én de zware zilveren medaille te bewonderen in de Openbare Bibliotheek van Hilversum, waar ze in de pop-up expositie ‘Trots op 140 jaar Zorg Thuis’ een prominente plek hebben. Ik denk dat de oude dame ook trots zou zijn als ze wist dat haar moeder, wijkverpleegkundige Antje Stieltjes, nu zo in de schijnwerpers staat.
