Hoe ellendiger de situatie, hoe harder er ook gelachen wordt. Dat klinkt tegenstrijdig, maar het geeft direct aan wat humor kan doen. Het relativeert en verlicht. Maar humor heeft nog veel meer positieve effecten.
Wat de rol van humor kan zijn en hoe je het kunt gebruiken, was onderwerp van de NurseStation workshop ‘Humor als verpleegkundige interventie’ tijdens de Nursing Experience op 3 en 4 december 2013.
Reddingsboei
Marcellino Bogers (mede eigenaar van Congressen MetZorg) gaf deze workshop waarin hij met sprekende voorbeelden, feiten en filmpjes liet ervaren wat humor kan betekenen. Bogers is verzorgende, verpleegkundige, cabaretier en auteur van het boek: Humor als verpleegkundige interventie. Na zijn eerste dramatisch verlopen avonddienst op 17-jarige leeftijd, besloot hij nooit meer terug te gaan naar zijn baan als broeder in het verpleeghuis. Toch ging hij de volgende dag weer aan het werk. Tegen een patiënt die die dag chagrijnig op hem reageerde, zei hij: ‘Bent u met het verkeerde been uit bed gestapt?’. De man sloeg daarop de lakens terug en Bogers zag dat hij een geamputeerd been had. Bogers schrok enorm, maar de patiënt begon hard te lachen. Marcellino Bogers vervolgens ook, waarna er een goede band tussen hen ontstond. Bogers: ”Dat zware gevoel van de vorige avond was ik in één keer kwijt. Vanaf dat moment werd humor mijn reddingsboei om het werk vol te kunnen houden. Ik ben het actiever gaan gebruiken en het werd mijn drijfveer om bij de patiënt een glimlach op het gezicht te krijgen.”
Vliegangst
Het voorbeeld van de patiënt met het geamputeerde been laat zien dat humor verbindt. Het zorgt ervoor dat je dichter bij een patiënt komt te staan. Daarnaast zorgt het voor relativering. Hoe ziek mensen zijn, hun gevoel voor humor blijft overeind. Als je je richt op het gezonde deel van je patiënt of als het je lukt om iemand te laten lachen om zijn eigen situatie, verlicht dat de pijn. Een lach kan ook een ijsbreker zijn. Een grapje maakt het eerste contact soepeler en laat patiënten meebewegen. Verder is het een mooie manier om een conflict te voorkomen. Je kunt bijvoorbeeld veeleisend gedrag van een patiënt doorbreken met humor. Daarmee voorkom je dat een situatie escaleert en kun je toch iets duidelijk maken. Daarnaast neemt het de angst weg bij patiënten. Een patiënt in een ziekenhuis is als iemand met vliegangst in een vliegtuig, stelde Bogers. Een patiënt is ook onzeker of hij veilig gaat landen. Een glimlach van de verpleegkundige in het ziekenhuis kan dan net zo geruststellend zijn als de glimlach van een stewardess in het vliegtuig.
Lachen is gezond
Behalve positieve sociale effecten heeft humor ook gunstige lichamelijke effecten. Het werkt vrolijkmakend, ontspannend, pijnstillend en lustopwekkend door de stofjes serotonine en endorfine die het losmaakt. Hetzelfde effect wat je hebt na een flinke huilbui. Ook is het goed voor de longventilatie en verhoogt het de weerstand.
Humor is niet alleen goed voor patiënten, maar natuurlijk ook voor jezelf als verpleegkundige. Volgens Marcellino Bogers is verpleegkundige het mooiste rotberoep dat er is. Een prachtig beroep, maar je maakt ook veel ellende mee. Met humor houd je een burn-out op afstand. Zeker op zwaardere afdelingen en in de psychiatrie is dat belangrijk.
“Hoe voelde je je na je laatste flinke huilbui? Dat is hetzelfde gevoel als na een fikse lachbui”.
Foute humor
Kun je alles zeggen? Nee, er zijn grenzen en niet ieders gevoel voor humor is hetzelfde. Lachen mag nooit ten koste van iemand zijn (lachen om) en uiteraard zijn racistische of seksistische grappen uit den boze. Verder zijn er patiënten bij wie je voorzichtig moet zijn met humor, zoals paranoïde en manische patiënten en patiënten die een buikoperatie hebben ondergaan. Maar voor de rest kun je de plank zelden misslaan met humor.
Je hoeft geen komiek te zijn
Wil je humor inzetten, dan moet je boven de stof staan, vertelde Bogers. Maar je hoeft zeker geen komiek te zijn.
“Als je in de zorg werkt, krijg je humor in de schoot geworpen. Het belangrijkste is dat je gevoelig bent voor humor. Elke dag maak je wel situaties mee: een verspreking of dat je onhandig bezig bent. Ik noem het situationele humor. Je hoeft het niet zelf te bedenken. Je moet het alleen herkennen. Humor heeft ook publiek nodig. Heb jij wel eens een mop in je eentje verteld? Vaak zijn het de patiënten die de grap maken en hoef jij alleen maar het publiek te zijn.”
